
Wielki słownik
języka chińskiego
Mając w swojej pracy – a to jako tłumacz, a to jako menadżer – do czynienia z różnorakimi mniej lub bardziej przyjemnymi materiałami, wykorzystywanymi do produkcji tego i owego, częstokroć , delikatnie mówiąc, w odniesieniu do niektórych terminów staję przed dylematem: Użyć takiej wymowy, jaką podaje słownik, czy może jednak takiej, aby mnie Chińczyk zrozumiał i nie musiał poprawiać?
Może zabrzmiało to nieco jak oksymoron wzięty z Monthy Pythona, ale cóż… rzeczywistość jest taka, jaka jest – niezależnie od tego jak ją odbieramy.
Głównymi bohaterami tej fikuśnej rzeczywistości są ‘chrom’ i ‘włókno’.
Otóż: jeśli spojrzymy do słownika, dowiemy się, że wyraz ‘chrom’ (鉻, 铬)1 brzmi po chińsku gè.

Źródło: Li Xingjian [李行建] (red.), Xiandai Hanyu guifan cidian [现代汉语规范词典] (Normatywny słownik współczesnego języka chińskiego), Pekin: Yuwen Chubanshe [语文出版社] (Wydawnictwo Języka i Literatury), 2005, s. 444a.
Żeby nie być gołosłownym oto przykłady podobnych rozterek u samych Chińczyków.
Przykład pierwszy:
prromeo: „W mechanice, podczas obróbki termicznej: czy 鉻 w wyrazie 鍍鉻 (chromować) czyta się gě czy luò?”
dana gongyou [wpływowy kolega z pracy]: fachowcy zwyczajowo czytają luò, właściwą wymową jest ge4 [gè]. Ale jak będziesz w fabryce, to i tak musisz mówić luò. He, he 🙂 2
yryd769: W zasadzie znak ten czyta się ge, ale w branży zajmującej się stalą nierdzewną lub branżach używających stali nierdzewnej zwyczajowo czyta się luo. Ale pisząc na komputerze, jeśli wklepiesz luo, to nie znajdziesz tego znaku, musisz napisać ge, żeby znaleźć ten znak. Obecnie wiele osób uważa, że znak ten wymawia się luo. Jeśli kupujesz nierdzewkę, np. chcesz kupić stal nierdzewną chromowo-niklową albo nichrom i wymówisz ten znak ge, to wierz mi, że znaczna liczba osób nie będzie wiedziała, o co ci chodzi […]3
Powodem takiego stanu rzeczy jest pewnie to, że znak 鉻 ma kilka wymów, w tym między innymi luò.4
Wyraz luò jest jednak określeniem ogolonej głowy mnicha buddyjskiego – niekoniecznie chromowanej.
Gui Fu, filolog żyjący w czasach panowania dynastii Qing, napisał:
今人言落髮為僧,亦當為鉻。
Dziś ludzie mówią luòfà5 [落髮 dosł. opadłe włosy], mając na myśli mnicha buddyjskiego. Używa się również 鉻 [luò].6
![]() Skan cytatu |
![]() Słowo luò 鉻 |
Podobny problem przedstawia wyraz ‘włókno’ (纖維, 纤维), którego wymowa słownikowa brzmi xiānwéi, a zwyczajowo wymawiany jest przez fachowców qiānwéi.

Źródło: Li Xingjian [李行建] (red.), Xiandai Hanyu guifan cidian [现代汉语规范词典] (Normatywny słownik współczesnego języka chińskiego), Pekin: Yuwen Chubanshe [语文出版社] (Wydawnictwo Języka i Literatury), 2005, s. 1408b.
Przykład pierwszy:
[nick ukryty]: Transkrypcja dla 纤维 !!
gaolichao2009: Oczywiście że xianwei. Mój nauczyciel w podstawówce czytał źle, przez co zapadło mi w pamięć.7
Przykład drugi:
XJPAN: Uczymy się meblarstwa. Niektórzy nauczyciele i studenci mówią qianweiban, a niektórzy mówią xianweiban [płyta pilśniowa, dosł. włóknista]. Z początku sam(a) czytałe/am xianwei, ale wszyscy w koło czytają qianweiban.
daniel_mar:
To drugie.
xianweiban
Słownik współczesnego języka chińskiego str. 13628
Problem jak widać dotyczy wymowy pierwszego znaku 纖, a w wersji uproszczonej 纤. To właśnie ta wersja uproszczona jest najprawdopodobniej winowajcą (winowajczynią?) całego zamieszania.
Otóż: znak 纤 jest uproszczeniem dla dwóch różnych znaków, a mianowicie 纖 wymawianego xiān (cienki) oraz 縴 wymawianego qiàn (lina holownicza) – stąd pewnie wymowa qiānwéi. Drugim, acz nie wykluczającym pierwszego, powodem może też być wymowa znaku 千 qiān (tysiąc), który to znak stanowi element foniczny znaku 纤 (纟+ 千).
Jakie by nie były stanu tego przyczyny, jedno jest (a jak nie jest to powinno być) oczywiste dla obcokrajowca, uczącego się języka mandaryńskiego w odmianie putonghua: skoro słowniki nie nadążają za zmianami w języku (lub jak kto woli: ludzie nie idą ramię w ramię ze słownikami), musimy znać obie formy i używać tej, która umożliwi nam w danym momencie skuteczną komunikację – nawet jeśli byłaby to forma uznawana za niepoprawną.
Podobny problem występuje również w języku polskim w odniesieniu, na przykład, do wyrazu „włączam,” który często wymawiany jest „włanczam,” co z kolei uważane jest apriorycznie za wymowę błędną. Co jest błędem, a co nim nie jest, to zagadnienie filozoficzne, a ja nie chciałbym tutaj wdawać się w ontologię poprawności czy też dywagacje na temat językoznawstwa deskryptywnego i preskryptywnego (=normatywnego), gdyż wychowany na językoznawstwie amerykańskim (vide anglistyka UW), mam na ten temat odmienne zdanie od większości znanych mi osób w Polsce. Zauważyć jednak mi wypada, że o ile żadna z dwóch występujących u native speakerów języka polskiego wymów słowa „włączam” nie nastręcza pozostałym rodzimym użytkownikom tego języka problemów w zrozumieniu komunikatu, to nie można tego powiedzieć o dwóch wyżej opisanych chińskich przykładach. Używając wyrazów ‘włókno’ i ‘chrom’ w języku putonghua, musimy być przygotowani na to, że niezależnie od tego którą formę wybierzemy, możemy być nie zrozumiani lub poprawieni przez Chińczyków.
1 Pierwszy znak to pisownia tradycyjna, drugi pisownia uproszczona. Podobnie w poniższych przykładach.2 Jixie zhong 镀铬 de 铬 shi gě haishi luò? [机械中,镀铬的铬是读gě还是luò?] (W mechanice, czy 铬 w słowie 镀铬 to gě czy luò?), Baidu, http://zhidao.baidu.com/link?url=SLGW1lgzGv7c_eT_I6g8KygYqwrXSraupyvwqAtQNxnePXSURim1zxrO4-_kBMllbu09HHlmvbfUXMPd8A9L9_, (dostęp 12.12.2014).
3 铬 zhege zi pinyin zenme du? [铬这个字拼音怎么读?] (Jak się czyta(!) w transkrypcji słowo 铬?), Baidu, http://zhidao.baidu.com/question/511361666.html?qbl=relate_question_3&word=%B6%C6%B8%F5%D4%F5%C3%B4%B6%C1, (dostęp 12.12.2014).
4 Chen Pengnian [陈彭年], Song ben Guang yun [宋本廣韻] (Rymy obszerne – dycja songowska), Zhang shijun [张士俊] (red.), t. 5, b.d., rozdz. 19, arkusz 30.
5 Podaję tutaj wymowę współczesną obowiązującą w ChRL. Na Tajwanie wyraz ten brzmi również luòfǎ http://bookmarks.tw/dictionary/archives/14223
6 Gui Fu [桂馥], „Wen jing yi [溫經一] (Ogrzanie zmysłów, część pierwsza)”, w: Zha pu [札樸] (Rozprawy filologiczne), t. 1, b.d., sekc. Tiluo [鬄落] (Tonsura).
7 纤维 de pinyin qianwei, xianwei daodi shi nage cai dui li [纤维的拼音qianwei,xianwei到底是那个才对哩] (Transkrypcja dla 纤维 qianwei, xianwei która właściwie jest poprawna), Baidu, Forum Baidu, http://zhidao.baidu.com/link?url=26Xwc5VgJdWd-NZtJSf5f6GqD3pBnQBCp9jA3J3ywY0bkGkIJvYVtJluQNaLVDttfG4A8QFeSQN501VErAo6hK, (dostęp 12.12.2014).
8 纤维板 zenme du [纤维板怎么读] (Jak się czyta 纤维板), Baidu, Forum Baidu, http://zhidao.baidu.com/link?url=wJ2g5488YoIxYqOH2A9DNoDb-VzaXB6Q2A4jk4j0ajkSBlztQ3fY6nDHOESjZNoFdXgmrJByHLMQoElI1T_b9K, (dostęp 12.12.2014).